Olivier Messiaen

Topstukken uit de 20e eeuw:
Vingt regards sur l'enfant Jesus (voor piano solo)

Messiaen vond vrijheid in zijn componeren van cruciaal belang. Hij liet zich alleen leiden door het katholieke geloof, zijn gevoel voor de natuur en zijn ontzag voor de kosmos. Deze hooggestemde inspiratiebronnen wist hij te vertalen in een toegankelijke klankwereld. Zijn Vingt regards sur l’enfant Jésus is een enorm omvangrijk werk met de tijdsduur van zo’n tweeënhalf uur. Ook in andere opzichten is zijn muziek mateloos: letterlijk niet ingedeeld in de ons vertrouwde maatsoorten en ritmes, en niet geschreven in de traditionele harmonische taal van spanning en ontspanning.

Monumentaal werk
In 1944 werd Messiaen uitgenodigd door de directeur van Radio France om muziek te schrijven bij teksten van schrijver Maurice Toesca op het thema van de geboorte van Christus. Het was het laatste oorlogsjaar en in deze benarde tijd wilde men via de radio kennelijk iets hoopvols uitzenden. De bedoeling was dat muziek en tekst elkaar tijdens de uitzending zouden afwisselen. Messiaen las het manucript van Toesca, Les douze regards, raakte geïnspireerd en schreef in een half jaar tijd twintig ‘regards’ in plaats van twaalf.

Uit een bescheiden opdracht groeide een monumentaal werk, en de intense concentratie op zijn geloof en zijn strikt persoonlijke muzikale vormgeving daarvan hielp Messiaen ook zelf om de misère van de oorlog en de ongeneselijke ziekte van zijn vrouw Claire Delbos het hoofd te bieden. Toen het werk af was bleek er veel meer muziek te zijn dan tekst, en van een radio-uitzending is het nooit gekomen. Vingt regards sur l’enfant Jésus ging zonder tekst in het inmiddels bevrijde Parijs in première op 26 maart 1945. Het razend moeilijke stuk werd uitgevoerd door zijn virtuoze leerling en later tweede echtgenote Yvonne Loriod.

Gekleurde akkoorden
Er zijn een aantal ‘leidmotieven’ die de delen met elkaar verbinden, maar de belangrijkste is het thema van God zelf. Dit thema is geen melodie maar een opeenvolging van prachtig gekleurde akkoorden die in de loop van het werk voortdurend veranderen. Met die verandering geeft Messiaen uitdrukking aan de theologische transformaties van God de Vader via de schepping van de wereld, de geboorte van Jezus en de glorie van de kerk.

In het centrum staat nr. 10: ‘Beschouwing van de geest van de vreugde’, een vurige en ritmische dans als uiting van euforisch geluk. In het laatste deel, ‘Beschouwing van de kerk van de liefde’, komt het thema van God voortdurend terug, en het stuk eindigt in pure extase. En men hoeft echt niet katholiek te zijn om in verrukking te raken door deze extatische muziek.

Tekst: Katja Reichenfeld

Concert