Een groots gevoel van warmte en licht

Johanna Wallroth en Håkan Hardenberger

25 november 2022
door Paul Jansen

Zondag 18 december speelt Amsterdam Sinfonietta met een even mooi als gevarieerd kerstprogramma in Muziekgebouw aan 't IJ. Trompettist Håkan Hardenberger soleert onder andere in Telemanns Trompetconcert in D en in de Magnificat Variations van de Duitse componist Bernhard Krol. De Zweedse sopraan Johanna Wallroth zingt voor het eerst bij het orkest. Ze ziet er naar uit en verheugt zich daarnaast op de kerstdagen. Muziekprublicist Paul Janssen sprak met beide musici.

Johanna Wallroth

‘Het is heel druk. Dat is inherent aan deze fase in mijn nog jonge carrière’, zegt Johanna Wallroth nuchter vanuit Stockholm. ‘Ik moet veel repertoire instuderen dat nieuw is voor mij. Ook The Salutation, de slotaria uit de solocantate Dies Natalis die de Engelse componist Gerald Finzi in de vroege jaren twintig van de twintigste eeuw schreef, heb ik nog niet eerder gezongen. Een prachtig stuk waar ik mij echt op verheug.’ Daarom klaagt de 29-jarige sopraan niet over de huidige drukte en het vele nieuwe repertoire. ‘Dit is waar ik van gedroomd heb. Het is één grote ontdekkingsreis en ik kan alleen maar hopen dat het in de toekomst zo blijft en dat ik zowel opera, concerten als recitals kan blijven doen.’


_{Foto: Heikki Tuuli}

Trompet
Haar carrière is inderdaad nog pril. Hoewel ze al in 2013 in Zweden haar operadebuut maakte, brak ze pas in 2019 internationaal door toen ze de Mirjam Helin International Singing Competition in Helsinki glansrijk won. Ze werd opgenomen in de operastudio van de Wiener Staatsoper. Ook maakt ze deel uit van het Equilibriumprogramma van sopraan en dirigente Barbara Hannigan die daarmee jonge vocalisten steunt met optredens en adviezen om hun loopbaan in goede banen te leiden. ‘Ik heb pas één project in het kader van Equilibrium gedaan’, zegt Wallroth. ‘Daarna was alles corona wat de klok sloeg. Maar Barbara Hannigan is heel inspirerend. Ze weet wat het is om vocalist te zijn en dat merk je ook als zij dirigeert. Daarnaast heeft ze waardevolle tips om te zorg te dragen voor een gezonde carrière zonder je stem te forceren. Barbara is zo moedig. Een groot voorbeeld voor mij.’

En een belangrijke stimulans om haar repertoire met zorg uit te kiezen. Wat dat aangaat vindt ze haar aandeel in het programma Magnificat van Amsterdam Sinfonietta helemaal geweldig en perfect bij haar nog jonge stem passen. Naast het werk van Finzi verheugt ze zich ook enorm op de samenwerking met Håkan Hardenberger. Zowel in Händels Eternal Source of Light Divine als in Bachs bijzondere sopraancantate Jauchzet Gott in allen Landen BWV 51 gaat de stem van Wallroth een duet aan met de trompet. ‘Het is een instrument dat heel erg veel op de zangstem lijkt’, zegt Wallroth. ‘Mijn vriend speelt trompet dus ik heb van dichtbij meegemaakt dat we vaak dezelfde uitdagingen hebben op het gebied van ademhaling, frasering en dergelijke. Ook opereren we in hetzelfde register. Het enige verschil is dat ik tekst heb. Ik vind de trompet echt een razend lastig instrument om te bespelen en ik heb groot respect voor een trompettist als Håkan Hardenberger.’


_{Foto: Heikki Tuuli}

Balletdanseres
Wallroth groeide zelf op met muziek als een vanzelfsprekendheid om haar heen. Zo is haar moeder zangeres. ‘Dat was het eerste beroep dat ik leerde kennen. Zingen was zo normaal voor mij. Ik heb het altijd gedaan en wilde altijd artiest worden, al heb ik nog even van een bestaan als architect gedroomd.’

De vele uitvoeringen die ze in huiselijke kring gaf leidden uiteindelijk toch naar het podium, al koos ze in eerste instantie voor een balletopleiding. ‘Zingen en dansen hebben voor mij altijd naast elkaar bestaan. Ik begon alleen veel te laat aan een professionele balletopleiding. Ik was 16 en het werd echt een gevecht. De passie was groter dan het talent. Bovendien is de danswereld heel erg zwaar, zowel fysiek als mentaal. Balletdanseres is echt de meest moeilijke baan ter wereld. Daarom heb ik uiteindelijk toch de keuze voor zang gemaakt. En daar heb ik tot op de dag van vandaag geen spijt van.’

Kerst
Ze begon haar zangcarrière zoals bijna iedereen in Zweden al heel jong in de koorwereld. ‘Zweden heeft een hele krachtige koortraditie. Zo heb ik geweldige herinneringen aan Sankta Lucia. Met deze jaarlijkse traditie begint op 13 december het kerstseizoen en zongen we de onder andere de Zweedse kerstliederen die ook bij Amsterdam Sinfonietta op het programma staan. Het geeft een groots gevoel van samenzijn, van warmte en licht in een koud en donker seizoen.’

Ondanks de koude en de donkerte houdt Wallroth zoals een echte Zweedse betaamt enorm van de kersttijd. ‘Er hoort veel sneeuw bij. Gelukkig is eind november al een groot pak sneeuw gevallen, dus het decor voor de kerst is aanwezig. Geef mij daarnaast geweldig voedsel, een harmonieuze familie om mij heen en natuurlijk muziek. Dan ben ik gelukkig.’

Toch antwoordt ze ontkennend op de vraag of ze de kerstliederen op het programma ook in huiselijke kring zingt. ‘We hebben veel musici in de familie’, pareert ze de klinkende verbazing. ‘Er is rond kerst altijd wel iemand van ons afwezig omdat hij of zij ergens op moet treden. Als we dan gezamenlijk thuis zijn laten we het werk even links liggen, dan luisteren we alleen.’

Håkan Hardenberger

‘Ik had vanaf het begin van mijn carrière lange tijd maar één concert in de kerstperiode’, valt Håkan Hardenberger meteen met de deur in huis. ‘De laatste zondag vóór kerst speelde ik in München de trompetpartij in Bachs Weinachtsoratorium dat daar jaarlijks uitgevoerd werd. Toen mijn kinderen groot genoeg waren nam ik ze mee. En daarna was het thuis in Zweden heerlijk met familie kerst vieren. Een kerst die altijd in stilte eindigde. Dat vind ik het mooie van het programma van Amsterdam Sinfonietta. Het begint met het stralend D majeur van Telemanns Trompetconcert - kerst is zeker in Zweden een donkere tijd, dus het kan wel een beetje licht gebruiken – en het eindigt uiteindelijk met de Zweedse kerstliederen in stilte.’


_{Foto: Marco Borggreve}

En daartussen staan werken die voor Hardenberger ‘de kern van kerst belichamen’. ‘In feite draaien alle werken rond het thema Magnificat, de dankzegging van Maria omdat ze zwanger is. Daarom staan ook de Magnificat Variations van Bernard Krol op het programma. Een virtuoze set variaties die enigszins doet denken aan de stijl van Hindemith. Maar wat mij betreft wordt de kern van het programma samengevat in de jazzklassieker A Child is Born van Thad Jones. Dat is waar kerst eigenlijk om gaat: het simpele feit dat er menselijk wezen geboren wordt. Meer is het eigenlijk niet.’


_{Foto: Marco Borggreve}

Noodzaak
Met religie heeft de trompettist duidelijk niet zoveel. ‘Muziek is mijn religie. En die probeer ik zo goed mogelijk te belijden. Daarom is het fijn dat er met Bachs cantate Jauchzet Gott in allen Landen BWV 51 en Händels Eternal Source of Light Divine twee stukken op het programma staan die feitelijk een duet zijn tussen de menselijke stem en de trompet. Ik probeer mijn hele leven al een zanger zonder woorden te zijn met mijn instrument, dus samenspelen met een sopraan is een heerlijke uitdaging. Het mooiste is het als het publiek uiteindelijk moeite heeft om te bepalen wie er nu aan het ‘woord’ is, de sopraan of de trompet. Als dat lukt is mijn avond helemaal geslaagd.’

Maar muziek is meer dan dat voor Hardenberger. ‘Muziek vertolkt de kern van het menselijk leven. Het is een noodzaak. Ik heb vrienden in Zweden die schrijver zijn. Zij zijn vaak jaloers op musici omdat wij recht tot het hart en de geest van mensen kunnen spreken zonder enige vertaalslag nodig te hebben. Sommige mensen menen geen oor te hebben voor muziek. Ik heb dat altijd betwijfeld. Muziek is zo direct, dat komt altijd binnen. Het is niet nodig om muziek te begrijpen, er verstand van te hebben. Juist niet. Muziek is een groot mysterie. Het heeft de ongelooflijke kracht om de mensheid in al zijn gemoedstoestanden te beschrijven en om troost en ontspanning te bieden.’


_{Foto: Marco Borggreve}

Kerstverhaal
Ook, of zelfs juist, in zo’n reflectieve tijd als de kerst. ‘Toch is het voor het eerst in mijn leven als professioneel musicus dat ik een kersttour doe’, zegt Hardenberger lachend. ‘Eigenlijk vreemd, want het feit dat ik trompet ben gaan spelen is een kerstverhaal. Ik kom niet uit een muzikale familie en thuis werd er al helemaal geen klassieke muziek gespeeld of geluisterd. Toen ik een jonge tiener was dwaalde mijn vader een keer door Malmö op zoek naar een kerstcadeau voor mij. Hij had geen idee en liep uiteindelijk tegen een goedkope trompet aan in de etalage van een muziekwinkel. Omdat het hem deed denken aan een concert van Louis Armstrong waar hij in de jaren vijftig bij was geweest, kocht hij die trompet voor mij. Het instrument overviel mij en ik was meteen verkocht. Al snel wist ik dat de trompet mijn leven zou worden. Vooral toen ik ontdekte dat spelen voor andere mensen mij nog gelukkiger maakte dan louter studeren in mijn eigen kamer.’


_{Foto: Marco Borggreve}

Ambachtsman
Dat hij uiteindelijk solist werd, kwam vooral omdat hij zich in die hoedanigheid comfortabeler voelde dan in het orkest waar hij steeds alert moest zijn en de extreme druk voelde om die paar noten op het juiste moment op de goede manier te spelen. ‘Laten we het maar een combinatie van talent en geestgesteldheid noemen’, zegt hij nu. ‘Ik was uiteindelijk ook uit op de waardering van de mensen om mij heen, mijn ouders, de docenten. Daar deed ik mijn best voor. Muziek gaat tegenwoordig meer over de verkoopbaarheid dan om de kwaliteit, maar ik heb nog echt de kracht van de traditie geleerd en ervaren. Daarom voel ik mij vaak net zoveel artiest als ambachtsman en vind ik het heerlijk om het stokje door te geven. Waarschijnlijk daarom zal het concert dat in het Concertgebouw in Amsterdam plaatsvindt ook best een emotionele aangelegenheid voor mij worden. Ik gaf in het Concertgebouw mijn laatste optreden voordat de coronastilte inviel. Daar nu weer van de trap aflopen, geeft het ultieme gevoel dat we echt weer terug en onder de mensen zijn.’

Concert