Interview David Harrington
‘Muziek is nog nooit zo veelomvattend geweest'
21 april 2023
door Wenneke Savenije
Op 6 en 7 mei 2023 presenteert de Strijkkwartet Biënnale Amsterdam ter ere van het vijftigjarige jubileum van het wereldberoemde Kronos Quartet, in samenwerking met het Muziekgebouw aan ‘t IJ, het Ragazze Quartet en talloze andere kwartetten Kronos’ 50 for the Future. Deze eerste enige integrale uitvoering van dit ‘magnum opus’ van het Kronos Quartet biedt twee dagen kwartetmuziek met 50 premières en vele unieke muziekverhalen. 
Kronos Quartet (courtesy Kronos Quartet)
In 50 for the Future voeren het Kronos Quartet en talloze andere strijkwartetten 50 nieuwe composities uit. Volgens u reflecteert deze explosie van kwartetmuziek op onze diverse en ontwikkelde wereld. Kunt u daar iets over vertellen?
‘50 For The Future (50FTF) is het werk van vijftig componisten die Kronos de afgelopen tien jaar heeft verzameld. De componisten zijn gekozen om een mozaïek van vernieuwende notatiewijzen en een waaier aan sonische en stilistische mogelijkheden aan te bieden aan duizenden strijkkwartetten over de hele wereld, die misschien nieuwe, ongebruikelijke of nauwelijks bekende dimensies willen verkennen. De Kronos website biedt gratis toegang tot al het materiaal dat nodig is om al deze stukken te kunnen repeteren en uit te voeren. Zo willen we musici en componisten de mogelijkheid bieden zich een beetje te verdiepen in de immense diversiteit van sommige hedendaagse composities.
Wanneer strijkkwartetten 50FTF gaan verkennen zullen ze ervaren dat er vele nieuwe manieren bestaan om over muziek na te denken, om concertprogramma's op te fleuren, om aanknopingspunten te bieden en in het algemeen om te helpen een levendig, overtuigend, divers en leuk idioom te ontwikkelen. Ik denk dat 50FTF ideaal is om er concertbouwstenen uit te destilleren, of je strijkkwartet pas net op het conservatorium begonnen is of in het Concertgebouw speelt. Kronos heeft al deze werken met veel plezier opgenomen in onze eigen programma’s in klaslokalen, concertzalen, operahuizen, buitenpodia, theaters en huiskamers over de hele wereld.’
Hoe kijkt u als oprichter terug op 50 jaar Kronos Quartet? Wilde u van het begin af aan een andere koers varen dan de meeste kwartetten?
‘Toen ik in augustus 1973 voor het eerst Black Angels van George Crumb hoorde, kon ik niet anders dan dit strijkkwartet gaan spelen. Opeens kwamen klanken zoals Jimi Hendrix die maakte, renaissancemuziek, Schubert en diepgaande sonische verkenningen allemaal samen in één stuk. Het voelde voor mij alsof ik eindelijk een gedurfd muzikaal antwoord had ontdekt op de Amerikaanse oorlog in Vietnam. Toen de partituur een paar dagen later arriveerde, was het duidelijk dat ik een avontuurlijke groep strijkers nodig had. Musici die hard zou willen werken om Black Angels en andere nieuwe muziek te kunnen spelen. Tegen de tijd dat we op 1 september onze eerste repetitie hadden, componeerde Ken Benshoof al het eerste werk dat ooit voor Kronos werd geschreven: Traveling Music. Voor mij was de richting bepaald en alle muziek die daar in de 50 jaar van ons bestaan op volgde is op de een of andere manier onderdeel geweest van een uitgebreide reeks variaties op datzelfde thema.
De leden van Kronos hebben altijd geprobeerd om via muziek meer over het leven te leren, om musiceren te zien als een manier van leven en als een dagelijkse bezigheid om meer over de natuur te leren. Ik heb altijd gedacht dat mijn echte instrument eerder het strijkkwartet is dan de viool. Voor mij is de klank die ik van binnen hoor, mijn innerlijke stem, gemaakt of gesmeed door twee violen, een altviool en een cello. Dit geluid is zich al die jaren blijven ontwikkelen, altijd opnieuw, altijd met de suggestie van verkenning en de behoefte aan meer kennis, meer informatie. Ieder lid van ons kwartet vormt de noten die we spelen, de ervaringen die we opdoen. Het fundament dat Haydn, Mozart, Beethoven en Schubert in ongeveer 60 jaar, ruwweg tussen 1768 en 1828, hebben gelegd, is een sterke muzikale inspiratiebron van waaruit onze kunstvorm werd gelanceerd. Dit fundament, gecreëerd door vier blanke mannen die leefden in en rond Wenen, Oostenrijk, die waarschijnlijk dezelfde taal spraken en dezelfde religie hadden - dit fundament heeft ons vakgebied een kracht, innerlijke reikwijdte en soliditeit gegeven die ik nog altijd het meest inspirerend en onovertroffen vind onder alle kunstvormen van de mensheid.
Toch ontbraken er nog zoveel dingen aan dit fundament. Waar waren de vrouwelijke componisten? Waar was muziek van Afrikaanse componisten? Waarom waren er geen kwintetten met een pipa uit China, een bandoneon uit Argentinië, een haegum uit Korea, een zingende zaag, een keelzanger uit Noord-Canada, 'Howl' van Allen Ginsberg, de stem van Mahalia Jackson? En ga zo maar door. Hoe komt het dat deze geweldige vorm immuun kan zijn voor de problemen van de wereld waarmee we allemaal te maken hebben? Hoe komt het dat een deel van de geschiedenis die de mensheid raakt – oorlogen, de klimaatcrisis, onrechtvaardigheid, raciale, religieuze en seksuele haat - geen deel kan uitmaken van kwartetconcerten? Hele levens kunnen worden besteed aan het toevoegen van nieuwe dimensies aan onze kunstvorm. Kronos brengt al vijftig naar buiten wat we kunnen toevoegen aan de voorstelling van de wereld van het strijkkwartet. Mijn toekomstplannen omvatten grootschalige kosmische muzikale avonturen die uitdagingen aan vastgeroeste opvattingen vieren en die de kracht van de meest activistische vragenstellers die we kunnen verzamelen combineren met de handgemaakte klanken en benaderingen die we hebben geërfd in de werkplaats van onze dagelijkse repetities.’
Kronos Quartet (foto Lenny Gonzalez)
Kronos gaf opdracht tot honderden nieuwe werken voor strijkkwartet. Aan minder bekende en bekende componisten, waaronder Arvo Pärt, Steve Reich, Philip Glass, Alfred Schnittke en John Adams. Wat zijn uw favorieten?
‘Er zijn tot nu toe meer dan 1200 nieuwe stukken en arrangementen geschreven voor Kronos. Toen ik bijvoorbeeld In C en Rainbow in Curved Air had gehoord en vervolgens de componist van deze muziek, Terry Riley, voor het eerst ontmoette, was het voor mij meteen duidelijk dat deze man voor Kronos moest componeren. Hetzelfde gold voor Kaija Saariaho, Kevin Volans, Henryk Gorecki, Astor Piazzolla, Laurie Anderson, Steve Reich, Franghiz Ali-Zadeh en zovele anderen... En wat zouden we spelen als er een toegift kwam na onze versie van The Rite of Spring? De enige muziek die in me opkwam was Purple Haze van Jimi Hendrix - en zo kan ik nog wel even doorgaan.’
De discografie van The Kronos is indrukwekkend, ongeveer 45 albums. Op welke opnames bent u het meest trots?
‘Black Angels van George Crumb. Ik heb altijd geweten dat dit stuk onze eerste opname moest worden. Ik wil dat ons publiek er totaal onvoorbereid naar luistert, zoals ik het voor het eerst hoorde op de radio. Het duurde vijftien jaar voordat ik eindelijk het idee had wat op Black Angels moest volgen: 40 Part Motet-Spem in Alium van Thomas Tallis, en het leek ons goed om een context te bedenken die sprak over oorlog en zijn verschrikkingen.
Pieces of Africa, het eerste album met Afrikaanse strijkkwartetmuziek ooit gemaakt. Ik ben enorm trots op Pieces of Africa en op alles wat ervoor nodig was om het te maken. Het was Terry Riley die me introduceerde bij Hamza El Din, Philip Glass introduceerde ons bij Foday Musa Suso, mijn zus vertelde me over Dumisani Maraire, Kevin Volans was in Darmstadt samen met Kronos in 1984... Pieces of Africa begon niet als een album, maar als één stuk dat vervolgens gedurende acht jaar werd aangevuld met een ander stuk en weer een ander stuk. In feite is dat hoe de meeste van onze albums hun leven zijn begonnen.
Early Music. De vraag was: hoe kunnen we een muzikale ervaring maken die nieuw, oud, toen, nu, voor en na klinkt? Waar je je ook wendt of keert, de tijd cirkelt om ons heen, we waden erin, je kijkt naar beneden en daar is het verleden, achter het verleden ligt de toekomst en de tijd houdt ons in zijn greep terwijl hij wegglijdt. Ik had ooit zo'n droom...
Salome Dances For Peace, het meesterwerk voor strijkkwartet van Terry Riley. Niets van dit alles bestaat in de hele wereld van strijkkwartetmuziek. Salome is een encyclopedie van verbazingwekkende ritmes, kleuren en gevoelens en een duidelijk vroeg voorbeeld van onze muziek over een belangrijk onderwerp: wereldvrede - met zeggingskracht, schoonheid en ongeëvenaarde creativiteit: de innerlijke wereld van Terry Riley. Geen enkele persoon heeft ons palet zo uitgebreid als Terry.
A Thousand Thoughts. Hoe kunnen we alle muziek van de wereld op één plaats samenbrengen om haar licht zo breed mogelijk te laten schijnen? We kunnen proberen het hele verhaal te vertellen, wetende dat we altijd veel zullen missen... maar we kunnen wel vieren wat we weten en wat ons aantrekt.
Different Trains. Voor Kronos is er vóór Steve Reichs Different Trains en erna. Uiteindelijk kwam er in 1988 een stuk dat stemmen gebruikte van overlevenden van de Holocaust. De muziek werd groter. Different Trains werd een eigen wereld. Kronos had plotseling een geluidstechnicus nodig voor al onze concerten. We werden een kwintet. Wat mogelijk was voor componisten om in hun werken op te nemen groeide onmiddellijk. Al snel konden gastartiesten die veel verschillende instrumenten bespeelden of in verschillende tradities zongen zich bij ons voegen. Astor Piazzolla was onze gast. De stem van een vrouwelijke Elvis-imitator maakte zijn opwachting in een stuk. De historicus en politiek commentator IF Stone verscheen in een ander. Natuurlijke geluiden van vele soorten begonnen in onze concerten. Verschillende treinen bepalen de weg.
Landfall. Een groot voordeel van levenslang muzikant zijn is dat zelfs als iets 25 jaar duurt, het toch kan gebeuren. Ik begon minstens dertig jaar geleden met Laurie Anderson te praten over het schrijven voor Kronos. Toen het eindelijk het juiste moment was, vonden we het allemaal volkomen natuurlijk en verkennend. Onze repetities met Laurie werden een laboratorium voor experimenten.
In 1992 speelde Kronos voor het eerst in het Concertgebouw in Amsterdam. Nu speelt Kronos in het Muziekgebouw aan 't IJ, omringd door veel jongere strijkkwartetten, die door de String Quartet Biënnale Amsterdam (SBQA) bij elkaar zijn gebracht. Hoe voelt dat?
‘Amsterdam heeft geweldige concertzalen en het is fantastisch dat SQBA zoveel prachtige kwartetten bij elkaar heeft gebracht om gedurende twee dagen het hele 50FTF-project op één plek samen te brengen. Ik kan niet gelukkiger zijn dan dat dit complete muziekproject in de openbaarheid komt, beluisterd door het legendarische publiek van Amsterdam, dat de boodschap zal verspreiden. De verzameling spelers uit vele plaatsen zal een gemeenschap vormen en ik zal al deze muziek met inspirerende zorg en toewijding horen spelen.
Geloof het niet als je mensen hoort zeggen ‘alles wordt steeds slechter’ of ‘de dingen zijn niet meer zo goed als vroeger.’ Sommige dingen worden beter, veel beter en dat kunt u zelf horen en zien in Amsterdam op 6 en 7 mei in het Muziekgebouw.’
Kunt u iets vertellen over uw speciale project met Clarence B. Jones rondom de beroemde speech I Have a Dream van Martin Luther King?
‘Onze volgende opname is voorlopig getiteld Glorious Mahalia. Zoals met veel van onze opnames hebben we hier vele jaren aan gewerkt. Naast muziek van Stacy Garrop waarop Mahalia Jackson in gesprek is met haar vriend Studs Terkel en Sometime I Feel Like a Motherless Child zingt, is er een lied dat Mahalia eind jaren dertig opnam, genaamd God Shall Wipe All Tears Away, waarvoor we onze eigen instrumentale versie hebben. Het album sluit af met Peace Be Till van Zachary Watkins waarin Clarence Jones, de advocaat, vriend en speechschrijver van Martin Luther King Jr., het verhaal vertelt hoe de I Have a Dream-speech verliep. Mahalia Jackson schreeuwde ‘Tell them about your dream!’, waarop Martin Luther King van zijn tekst afweek en spontaan verder speechte.
Clarence Jones is de persoon die in het geheim en heel moedig de Letter From A Birmingham Jail uit die gevangenis ophaalde. Clarence leest voor uit deze Letter en geeft de grote muzikante Mahalia Jackson de eer dat zij haar vriend Martin Luther King naar nieuwe hoogten heeft getild tijdens de toespraak. En met het vertellen van deze daad door Mahalia Jackson, hebben we een volstrekt helder voorbeeld van hoe muzikanten onze luistervaardigheden die we elke dag oefenen kunnen gebruiken om de wereld die we allen delen te verbeteren.’
Kronos Quartet (foto Musical Instrument Museum)
U gelooft in de kracht van onderwijs. Van welke mensen hebben u en uw kwartet het meest geleerd?
‘Jezelf muzikant noemen betekent dat je je hebt toegelegd op het maken van betere, rijkere noten, gevuld met meer leven, meer vragen en meer ervaring, meer van wat je hebt verworven en wat je hebt verloren. Er is zoveel te leren en te overdenken. Niemand van ons bezit muziek. Het is een groot mysterie wat muziek werkelijk is, en muziek verandert altijd naarmate meer handen er vorm aan geven. We mogen dit geweldige mysterie voor een tijdje delen als we onze oren wijd en diep openstellen terwijl we een beetje van de toekomst maken. Mijn innerlijke muziek is van mij, de jouwe is de jouwe. Deze eigen muzikale wereld die we elk in ons hebben, leidt ons naar wat we horen. Kronos heeft les gehad van zoveel meesterlijke leraren. Elk van onze componisten heeft ons nieuwe inzichten gegeven, meer woordenschat, meer verhalen.
Het was Pandit Pran Nath, Terry Rileys ragaleraar, die zei 'elke ademhaling is anders'. En het was mijn vioolleraar Veda Reynolds die zei 'geen twee noten moeten hetzelfde zijn' en 'het mooie van muziek is dat het altijd beter kan'. Deze woorden staan gegrift in mijn hart, samen met de geluiden van Henryk Gorecki, die fortississimo luchtviool speelt tijdens een repetitie van zijn Strijkkwartet #3 'songs are sung...', en de stem van Morton Feldman die zei ‘Het moet klinken als Schubert’ tijdens een repetitie van zijn Piano and String Quartet. En toen ik tegen Tanya Tagaq zei dat ik hield van de noten die zij maakte en zij vroeg ‘Wat is een noot?’, realiseerde ik me dat een noot een kans is om een moment van geluid te vullen met alle kennis en ervaring die we kunnen hebben. En zoals Veda zegt: muziek kan altijd beter. Het is een levenswerk om muzikant te zijn en een groot geluk om omringd te zijn door de wereldwijde gemeenschap van mensen die van muziek houden.’
Wat zijn de plannen voor de toekomst? Of komt er een tijd dat u denkt 'Nu is het genoeg geweest, nu wil ik stilte om me heen?'
‘Ik wil absoluut geen afstand doen van het spelen van concerten, Kronos is mijn instrument, mijn vioolspel is een excuus om bij Kronos te zijn. Het publiek trekt de muziek uit de artiesten en hun instrumenten. Voor mij zijn concerten de plek waar muziek het meest tot leven komt - een publiek neemt altijd wat het nodig heeft van wat er wordt gegeven - een luisteraar hoort misschien één noot of één moment dat verandering teweegbrengt, of heroverweging of een nieuw gezichtspunt. Misschien creëert dit nieuwe gezichtspunt een weg voorwaarts. Zo werkt het voor mij. Ik draag vele muzikale momenten in me mee die een wisselwerking aangaan met wat ik vervolgens te horen krijg. Bijna magisch wordt er een pad gesmeed.
Een concert wordt gevormd door alle muziek in elk publiek - noten zijn altijd nieuw en ze belanden in een innerlijk gebied, dat wordt gevormd door herinnering en tijd. Opnames zijn muzikale ervaringen die kunnen worden gecureerd, verplaatst en gevormd gedurende een lange tijd. Een opname geeft ons de kans om beter te zijn dan we ooit geweest zijn en om nieuwe lagen aan te brengen. Ik krijg energie van het plannen en spelen van concerten, het plannen en maken van opnames, het begeleiden van jonge strijkkwartetten, het spreken met activisten uit vele velden en het vinden van manieren om zulke personen op te nemen in de muziek van de toekomst.’
David Harrington
Welke componisten staan er zoal nog op uw verlanglijstje?
‘Ik kijk uit naar nieuwe muziek van Gabriella Smith, Trey Spruance, Aleksandra Vrebalov, Van-Anh Vo, Sahba Aminikia, Nicole Lizee, Victoria Shen, Mary Kouyoumdjian, Zachary Watkins, Terry Riley, Jlin, Peni Candra Rini, Mazz Swift en meer.’
Denkt u dat muziek deel uitmaakt van de natuur? En is de wereld een betere plaats dankzij muziek? Bent u optimistisch over de toekomst van muziek?
‘Muziek is nog nooit zo veelomvattend geweest. Muzikanten kunnen nu putten uit eeuwen van artistieke ervaring in combinatie met technologische doorbraken waardoor we op adembenemende nieuwe manieren naar de natuur kunnen luisteren en onze geluiden op ontzagwekkende manieren kunnen transformeren. Het strijkkwartet als kunstvorm is klaar om een leidende rol te spelen door ons allen mee te nemen naar nieuwe dimensies en avonturen. We moeten altijd zoeken naar dieper luisteren en naar muziek die ons het levendige, vreugdevolle en oneindig droevige mysterie van het leven zelf geeft.’
Dit interview wordt gepubliceerd in de mei-juni 2023 editie van De Nieuwe Muze: www.denieuwemuze.nl