Michel van der Aa

Componist met een volstrekt originele signatuur

24 maart 2022

‘Mij fascineert het moment waarop een mens aan het einde van zijn of haar leven, dus zonder noemenswaardige toekomst, een blik werpt op het verleden. Dat is een prachtig punt om te wegen wat je met je leven hebt gedaan’, zegt Michel van der Aa (1970) over de existentiële vragen die de leidraad vormen in zijn oeuvre. Zo ook in Upload (2020), dat na de Nederlandse première bij De Nationale Opera afgelopen oktober mocht rekenen op een jubelende kritiek in The New York Times: ‘[a] masterly weaving of music, film and motion-capture technology…spare yet richly complicated…the work of an artist in absolute command of his toolkit.’ 

Het Muziekgebouw bood in de loop der jaren podium aan ruim tien muziektheaterproducties en concertstukken van Michel van der Aa en in november is hij opnieuw te gast met twee premières: Shades of Red (2020) en The Book of Water (2022), in mei 2023 gevolgd door een reprise van Blank Out (2016). ‘Ik heb mij altijd erg gesteund gevoeld’, zegt hij. ‘Eerst door Tino Haenen (voormalig algemeen directeur Muziekgebouw, red.) en nu door Maarten van Boven (huidig artistiek directeur Muziekgebouw, red.).'

Perfectionistische globetrotter
Michel van der Aa ontwikkelde een volstrekt originele signatuur door zijn opleiding compositie aan het Koninklijk Conservatorium in Den Haag uit te breiden met een studiejaar aan de filmacademie in New York. De eerste vrucht van die meervoudige opleiding was de eenakter One (2002), geschreven voor sopraan (tegenwoordig tevens dirigent) Barbara Hannigan, die als tegenspeler zichzelf op het filmdoek trof. De perfectionistische Van der Aa ontwikkelde een meticuleuze methode waardoor live zangeres en gefilmde zangeres vloeiend elkaars gebaren overnemen en elkaars zinnen afmaken. Hoewel Van der Aa in 2002 nog maar net kwam kijken, ging One meteen de grens over met uitvoeringen in Zagreb, Berlijn, St. Petersburg en Brugge. Tegenwoordig reikt zijn werkterrein tot in Beijing, Taipei en Seoul.  

Met deze vermenging van disciplines had Van der Aa iets te pakken dat nu al twintig jaar lang zijn artistieke motor draaiende houdt. Hij herinnert zich goed hoe hij voor After Life in 2006 met zijn team gedurende twee weken Muziekgebouw aan ’t IJ ‘overnam’. Het ‘Huis voor de Nieuwe Muziek’ was nog maar net feestelijk geopend door koningin Beatrix of Van der Aa verbouwde de zaal eigenhandig tot een vlakkevloertheater, met lopendebandstraten achter het toneel waarop pallets met meubelen klaarstonden: de rekwisieten voor de verfilming van de ultieme herinnering van zijn personages, die op de drempel van de dood hun meest dierbare moment mochten kiezen. Van der Aa; ‘Ik ondervond toen wat er achter de schermen allemaal mogelijk is. Het Muziekgebouw heeft de potentie van een operahuis.’

_{foto's: Sarah Wijzenbeek}

Onuitblusbare creativiteit
After Life werd gevolgd door tal van opzienbarende muziektheaterproducties, waaronder het droomachtige Blank Out (2016). 3D-technieken en elektronische muziek vormen de middelen waarmee een man zijn geheugen verkent, terug naar een diep verborgen traumatische gebeurtenis. In het kader van Holland Festival 2019 was het Muziekgebouw gastheer voor de interactieve installatie Eight, waarin de individuele bezoeker gewapend met een VR-helm door een imaginair landschap loopt (‘A Breakthrough for Virtual Reality in Classical Music’, kopte de NYT). 

Van der Aa componeerde tussen de bedrijven door ook nog eens een twintigtal instrumentale stukken. Zijn jongste compositie beleeft in november zijn première in het Muziekgebouw: Shades of Red voor ensemble en soundtrack, waarin Van der Aa ‘een muzikale conversatie over de kleur rood’ creëert tussen verschillende instrumentgroepen. De bonte titels van de vier delen (Karmijn, Magenta, Karmozijn en Vermiljoen) spreken voor zich.  

_{Blank Out / foto's: Priska Ketterer}

Innerlijke aardverschuivingen
In The Book of Water, voor strijkkwartet, acteur en film, keert Michel van der Aa terug naar de grote vragen van leven en dood, oftewel la condition humaine. Deze keer geen technische hoogstandjes, zegt Van der Aa, maar een productie die in één dag opgebouwd en afgebroken kan worden. Opvallend genoeg heeft hij het Britse acteursduo Timothy en Samuel West weten te strikken. De 87-jarige Timothy West (in Nederland bekend uit series als Coronation Street en Midsomer Murders) verbeeldt in The Book of Water samen met zijn zoon Samuel (acteur in Upload) de oudere en jongere versie van Geiser, de hoofdpersoon die is ontleend aan De mens treedt op in het Holoceen (1979) van de Zwitserse auteur Max Frisch.

Van der Aa: ‘Het mooie aan het boek van Frisch is dat de binnenwereld van een oude man, die waarschijnlijk een hersenbloeding heeft gehad, en de buitenwereld, een door noodweer geteisterd bergdorp, aan elkaar worden gespiegeld. De aardverschuivingen in het landschap doen zich ook in zijn innerlijk voor. Om greep te houden op de werkelijkheid knipt hij allerlei fragmenten uit zijn encyclopedie en prikt die aan de wand. Die fragmentarische vertelvorm geeft een mooie structuur.

‘De situatie loopt steeds verder uit de hand, zo dat ook de toeschouwer niet meer weet wat waar is en wat hallucinatie. Geiser raakt steeds meer geïsoleerd, terwijl voortdurend de telefoon gaat: zijn dochter die hem probeert te bereiken.’ 

Existentiële kwesties dus. De vorm mag zich blijven ontwikkelen, Michel van der Aa blijft trouw aan de levensvragen die hem al sinds One bezighouden. 

Tekst: Jacqueline Oskamp voor Vriendenmagazine DichtbIJ

Concerten Van der Aa in 22/23